نخستین گام اجرایی برای تاسیس مرکز انرژی اتمی ایران توسط دکتر حسابی در سال ۱۳۳۲ برداشته شد. در آن ایام ، حسابی که کرسی فیزیک در دانشگاه تهران را داشت از مسئولان می خواهد تا نسبت به فراهم ساختن مقدمات ایجاد یک مرکز اتمی در دانشگاه تهران اقدام کنند.
در اواخر جنگ جهانی دوم و با پیدایش انرژی اتمی و تحقق پیش بینی اوایل قرن بیستم دانشمند نابغه این قرن آلبرت اینشتین درباره تبدیل جرم به انرژی ، در سطحی قابل ملاحظه یک سوال و یک نگرانی جوامع بشری را فرا گرفت .نگرانی مطرح شده ترس مردم ، دانشمندان و شخصیت های سیاسی جهان از دامنه گسترش استفاده از این نیرو در آینده به عنوان سلاحی مخرب و نابودکننده و وسیله یی برای ارعاب ملت ها در عرصه سیاسی و اقتصادی جهان بود. همان ترسی که هنوز هم سایه تردید و وحشت را بر جوامع بشری گسترده است و حضور این ترس با نگرانی های مطرح شده در مقالات ، کتب و سخنرانی ها در میان روشنفکران و ظهور فیلم هایی نظیر «روز بعد» در میان ملت ها نمایان می گردد.
اما سوال مطرح شده از سوی کسانی که با اعتقاد به تلاش در جهت تداوم حضور مسالمت آمیز بشر در عرصه جهان ، این پدیده را وسیله یی برای پیشبرد اهداف انسانی می خواستند، نحوه به کارگیری آن در خدمت به علم و پیشرفت و توسعه در عرصه های صنعت بود.این گروه با این باور که باید از هر رویدادی در جهت مثبت استفاده و صرفا جنبه های منفی هر پدیده را ملاک ارزشیابی آن قرار نداد، معتقد بودند انرژی اتمی نیز همانگونه که اینشتین می خواست ، می تواند در خدمت صلح و امنیت قرار گیرد و از امکانات نهفته و بی پایان آن در عرصه های مختلف علمی استفاده شود. بازتاب جهانی این تفکر تشکیل کمیته استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی تحت نظارت سازمان ملل بود.
در کشورهای مختلف هم اندیشمندان و بزرگان علم و فرهنگ ، بنابر اعتقاد و نگرش خود، انجام امر را پیگیری می کردند. در ایران ، کسی که با نگرش مثبت در فکر ایجاد مرکزی برای مطالعات بر روی این پدیده جدید بر تاسیس یک مرکز اتمی پافشاری می کرد، حسابی بود. وی در این زمینه با پیگیری های مکرر و حضور در کمیته ها و کمیسیون های تصمیم گیری ، فعالیت خود را با تاسیس مرکزی برای آزمایش انرژی اتمی در دانشگاه تهران از اوایل دهه سی هجری شمسی آغاز کرد که همراه با یک سلسله فعالیت های بین المللی ، از قبیل شرکت در کنفرانس های «استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی » در ژنو و بازدید از مراکز تحقیقاتی انرژی اتمی کشورهای پیشرفته چون شوروی و انگلستان منجر به تاسیس سازمان های انرژی اتمی و حرکت ایران در عرصه علوم اتمی گردید.
او که با اندوخته یی از دانش روز و کسب مدارج عالی تحصیلی و علمی در چندین رشته مهندسی و مطالعات جامع علوم پایه به عنوان اولین فردی که در ایران دارای دکترای فیزیک بود به کشور بازگشت ، برای نخستین بار موضوع پیشرفت های اتمی جهان را در ایران مطرح و توجه افراد را به این مهم جلب کرد که ایران نباید در این رشته علمی که ترقی آینده جهان بدان وابسته است ، از سایر کشورها عقب بماند.
او زمانی از انرژی اتمی در کشور صحبت کرد که در ایران کمتر کسی درباره اتم یا انرژی اتمی اطلاعات یا معلوماتی حتی عادی داشت . در آن ایام ، دانشجویان دارالمعلمین عالی که از شاگردان اولیه استاد بودند، نقل می کردند: استاد در حین تدریس رشته های مختلف علوم جدید بویژه فیزیک ، در مورد اتم و انرژی نکات علمی جالب کم سابقه یی را مطرح می کرد. این مباحث برای دانشجویان بسیار تازه و جذاب بود و علی رغم اینکه تشریح مسائل علمی مربوط به اتم بسیار پیچیده بود، استاد آن را به زبان ساده برای دانشجویان شرح می داد و فواید و اهمیت شناخت اتم و تاثیر و تحول ناشی از آن را در علم و زندگی بشر بیان می کرد.
علاوه بر این ، در همان ایام برای روشن شدن اذهان عمومی چند مقاله نیز از او در مطبوعات آن زمان و بولتن های گسترده از سوی دانشگاه تهران درج شده که تا آن زمان سابقه نداشت و بی تردید می توان گفت این پژوهش ها، نخستین مقالاتی است که درباره اتم در کشور ما نوشته شده است .
در واقع ، فکر و اندیشه تاسیس مرکز انرژی اتمی برای ایران در اوایل سال ۱۳۳۱ به صورت یک ایده مهم توسط دکتر حسابی شکل گرفت و در این ایام بود که تلاش دکتر برای شناساندن اهمیت انرژی اتمی به قشر تحصیلکرده و مسئولان آغاز شد. او که بخش عمده یی از مطالعات و پژوهش های خود را در زمینه انرژی اتمی گذرانده بود، فکر تاسیس مرکز اتمی را در میان دانشگاهیان ایجاد و بتدریج با اقدامات اساسی تری این امر را پیگیری کرد.
براساس اسناد و مدارک موجود، در همه مراحل اولیه اقدامات ، یعنی از طرح مساله و نامه نگاری به مسئولان برای ایجاد مرکز انرژی اتمی ، دکتر حسابی حضور داشت و موارد را پیگیری کرد تا بتدریج منجر به تشکیل انرژی اتمی در دانشگاه تهران و بعد سایر مراکز گردید. نخستین گام اجرایی برای تاسیس مرکز انرژی اتمی ایران توسط او در سال ۱۳۳۲ برداشته شد. در آن ایام ، حسابی که کرسی فیزیک در دانشگاه تهران را داشت از مسئولان می خواهد تا نسبت به فراهم ساختن مقدمات ایجاد یک مرکز اتمی در دانشگاه تهران اقدام کنند.
براساس پیشنهادهای دکتر، در سال ۱۳۳۳ مبلغ یک میلیون تومان در بودجه دپارتمان فیزیک دانشگاه تهران جهت تهیه وسایل و سفارش برخی از اسباب های آزمایشگاه اتمی به کشورهای خارجی منظور می شود و استاد نسبت به سفارش اقلام موردنیاز اقدام می کند. در سال ۱۳۳۴ پیرو پافشاری او جهت راه اندازی مرکز مطالعه انرژی اتمی در دانشگاه تهران و در پاسخ به دعوت آکادمی علوم شوروی ، دکتر حسابی به کنفرانس مذکور اعزام شد.
یکی از اسناد مهمی که به پیشینه چگونگی تاسیس مرکز انرژی اتمی در کشور ما مربوط می شود و نقش اساسی استاد را در این زمینه آشکار می سازد، گزارشی است که در هفدهم بهمن ماه ۱۳۳۴ از طرف یک کمیسیون سه نفری ، که برای رسیدگی به این پیشنهاد تشکیل شده بود، برای رییس وقت دانشگاه تهران نوشته شده است . به این ترتیب ، نخستین کمیسیون انرژی اتمی ایران متولد و مقر آن دانشگاه تهران تعیین می شود. سپس در تاریخ دوم اردیبهشت ۱۳۴۶ هیات وزیران طی تصویب نامه یی مسئولیت اجرای امور اتمی کشور را به سازمان برنامه محول و پیرو این امر «دفتر انرژی اتمی » در سازمان مذکور ایجاد و سازمان برنامه کمیته یی به نام «کمیته مشورتی انرژی اتمی » تشکیل می دهد.در نامه یی به تاریخ بیست و چهارم اردیبهشت همان سال ، سازمان برنامه ضمن اعلام موارد فوق به پروفسور حسابی ، از او برای پذیرش عضویت در این کمیته دعوت می کند.
در سال ۱۳۴۷ شورای مرکزی اتمی دانشگاه تاسیس و دکتر جهانشاه صالح ، رییس دانشگاه تهران ، از دکتر حسابی برای شرکت در جلسات شورای مذکور دعوت می کند. در همان سال ، به پیشنهاد دکتر ریاست مرکز اتمی دانشگاه برعهده شاگردش ، دکتر علی اصغر آزاد، گذاشته می شود. پروفسور حسابی در جلسات شورای مرکزی اتمی دانشگاه حضور یافته و به عنوان پیشکسوت راهنمایی های لازم را ارایه می دهد.