توفان فکری یکی از روش های افزایش خلاقیت در سازمان ها است و عبارت است از فرآیند توسعه راهکارهای خلاقانه برای مسائل. توفان فکری با تمرکز بر مساله آغاز می شود و با طرح حداکثر راهکارهای ممکن و ایده های مختلف ادامه می یابد. یکی از علل اثربخشی این کار آن است که ایده های نو در آن جلسه نه تنها مطرح می شوند؛ بلکه در مقایسه با ایده های سایر افراد توسعه پیدا می کنند و پالایش می شوند.
توفان فکری چند قاعده کلیدی دارد که هدف از آنها بروز هرچه بیشتر ایده ها و ایجاد انگیزه برای طرح آنها و افزایش خلاقیت کلی در طرح ایده هایی برای برون رفت از مسائل یا دستیابی به موفقیت های بیشتر در سازمان است. در زیر به شرح مختصر این قواعد می پردازیم:
۱. پرهیز از انتقاد: با توجه به هدف توفان فکری که عبارت است از تولید ایده های متنوع و غیرعادی و توسعه آنها، طی جلسه توفان فکری انتقاد از ایده ها ممنوع است. این کار به مرحله ارزیابی واگذار می شود تا به افراد اجازه داده شود که در آغاز جلسه توفان فکری، هر ایده ای را که به ذهنشان می رسد به راحتی بیان کنند.
۲. پذیرایی از ایده های غیرعادی: در توفان فکری، از اندیشه های مختلف و شیوه های تازه نگریستن به جهان از جانب افراد مختلف استقبال می شود و ایده های نو مورد تشویق قرار می گیرد.
۳. تاکید بر شمار ایده ها: در توفان فکری بر مطرح شدن ایده های بسیار تاکید می شود؛ زیرا هرچه تعداد ایده های مطرح شده بیشتر باشد، بخت دستیابی به یک راهکار ریشه ای و اثربخش بیشتر می شود.
۴. ترکیب و بهبود ایده ها: نه تنها تنوع ایده ها مطلوب است، بلکه راه های ترکیب ایده ها برای بهبود بخشیدن به آنها مورد توجه قرار می گیرد.
گام های توفان فکری
گام نخست:
گردآوری اعضای گروه
شرکت کنندگان در توفان فکری از میان باتجربه ترین افراد در سازمان با تخصص ها، تحصیلات و پیشینه های مختلف انتخاب می شوند. این گونه تفاوت ها در افراد باعث بروز حداکثری ایده ها می شود.
گام دوم:
تعریف مساله
یک تعریف کوتاه از مساله مورد نظر بنویسید. رهبر گروه باید کنترل جلسه را در دست گیرد. در ابتدا وی باید مساله را همراه با معیارهایی که باید تحقق یابند تعریف کند و جلسه را تا رسیدن به نتایج نهایی ادامه دهد. رهبر گروه باید از تعریف مساله استفاده کند تا ذهن همه افراد نسبت به ماهیت مساله روشن تر شود. این تعریف باید در طول جلسه در دسترس و مشاهده افراد قرار داشته باشد تا تمرکز افراد بر آن حفظ شود.
ایجاد یک دیدگاه مشتاقانه و غیرانتقادی در میان اعضای گروه توفان فکری اهمیت بسیاری دارد. افراد را تشویق کنید که به شکلی تفریحی در جلسه ایده های خود را مطرح کنند و به اصطلاح «دور هم باشند». یکی از روش های آغاز توفان فکری «پاشیدن بذر» در جلسه با انتخاب یک واژه از واژه نامه به صورت تصادفی است. از این واژه به عنوان نقطه آغاز در خلق ایده ها استفاده کنید. برخی از راه های جرقه زدن در توفان فکری به قرار زیر هستند:
به لغات مبهم فکر کنید و چیزهایی که همراه با آن می آیند را بنویسید.
کارهایی انجام دهید که ذهن را به کار می گیرند و به چالش می کشند. مانند حل پازل ها، انجام آزمون های سنجش روانی.
اگر از ریاضیات، زبان انگلیسی یا رشته های علمی نفرت دارید؛ سعی کنید با آن درگیر شوید و مسائلی را در این زمینه ها حل کنید.
یک زبان جدید بیاموزید. یکی از راه های خلاقیت ذهن یادگیری زبان های تازه است.
شعر بگویید. سرودن شعر باعث برانگیخته شدن خلاقیت شما می شود.
به جای نوشتن، کارهای خود را از طریق رسم شکل یادداشت کنید.
هنگامی که شرکت کنندگان می گویند «دیگر نمی توانند ایده بدهند»، به آنها ۱۵ دقیقه فرصت دهید؛ زیرا اغلب ایده ها پس از یک فرآیند تفکر طولانی مدت حاصل می شوند.
توفان فکری هم می تواند به وسیله افراد به انجام رسد هم به وسیله گروه ها. اگر توفان فکری به صورت فردی به انجام رسد، تعداد ایده ها بیشتر خواهد بود؛ زیرا افراد آزاد هستند تا هرطور زمان شان اجازه می دهد بدون ترس از انتقاد دیگران ایده خود را پرورش دهند. در مقابل، اثربخشی توفان فکری در قالب گروه ها (به علت تنوعی که در آنها وجود دارد و تبادل نظرهایی که صورت می گیرد) بیشتر خواهد بود.
تمامی ایده های تولیدشده را مشاهده پذیر نگه دارید. نمودار ایده ها را به دیوار بچسبانید تا دیده شود. این مجموعه ترکیبی به شما در خلق ایده های جدید کمک می کند. اگر شرکت کنندگان در توفان فکری در ارائه راهکارها مشکل داشته باشند، شاید بهتر باشد مساله را دوباره، اما در شرایطی متفاوت، بیان کنید. روش هایی همچون استفاده از استعارات یا پیونددادن ایده ها به دانش شخصی افراد ممکن است، مفید باشد.
گام سوم:
نوشتن همه ایده ها
تمامی راهکارهایی که به ذهن می آیند را بنویسید؛ حتی آنهایی را که احمقانه به نظر می رسند. از تفسیر ایده ها با رای خود خودداری کنید. می توانید پس از نوشتن، تعابیر را دوباره بررسی کنید تا از انتقال صحیح منظور ایده دهنده مطمئن شوید. رعایت نکات زیر در این مرحله از توفان فکری اهمیت بسیاری دارد:
پیش از آنکه جلسه به مرحله ارزیابی برسد از ارزیابی ایده ها خودداری کنید. پس از آنکه جلسه توفان فکری به پایان رسید، نتایج جلسه را می توان تحلیل کرد و بهترین راهکارها را (یا با ادامه توفان فکری یا با روش های سنتی) مورد کاوش قرار داد.
هیچ راهکاری را سانسور نکنید. هرچقدر هم که احمقانه به نظر برسد. ایده های احمقانه اغلب منجر به ایجاد ایده هایی خلاقانه می شوند. هدف توفان فکری آن است که فرصت های دستیابی به راهکارهای خلاقانه را تا آنجا که ممکن است باز و گسترده کند و پیش فرض های افراد نسبت به محدودیت های مساله را از بین ببرد.
رهبر گروه باید جلسه را حول محور اصلی حفظ کند و آن را به سمتی هدایت کند که نتایجی عملی از آن حاصل شود.
گام چهارم:
ارزیابی ایده ها و انتخاب یک راهکار
پس از آنکه همه راهکارها نوشته شدند و مطمئن شدید که جلسه توفان فکری به پایان رسیده است، فهرست ایده ها را برای انتخاب بهترین ایده و راهکار برای مساله مورد نظر ارزیابی کنید تا به گزینش یک راهکار رهنمون شوید.