از زمان آغاز برنامه ریشه کنی فلج اطفال در سال ۱۹۸۸ میلادی، نزدیک به ۲۶ سال می گذرد و هر چند هنوز به هدف نهایی نرسیده ولی اجرای راهبرد های ریشه کنی فلج اطفال در کشورهای مختلف جهان، دستاوردهای عظیمی داشته است...
کاهش تعداد موارد ابتلا از ۳۵۰ هزار مورد در سال و آلودگی ۱۲۵ کشور به کمتر از ۴۰۰ مورد و فقط ۳ کشور (افغانستان، پاکستان و نیجریه) که هنوز بیماری در آنها بومی مانده است، همراه تقویت برنامه ایمن سازی کودکان از مهم ترین دستاوردهای این برنامه بوده است.
در سال ۲۰۱۳ میلادی، در منطقه مدیترانه شرقی، تعداد موارد بیماری در افغانستان به ۱۲ مورد کاهش یافت که این کمترین تعداد موارد بیماری در تاریخ این کشور است، هر چند تعداد مبتلایان در پاکستان افزایش یافت و به ۸۷ مورد رسید. بیماری فلج با ۳ نوع متفاوت از ویروس فلج اطفال ایجاد می شود. خوشبختانه با برنامه های واکسیناسیون، تا پایان سال ۲۰۱۳ میلادی موفق به حذف ۲ نوع از ویروس ها در جهان شده ایم و فقط یک نوع باقی مانده که امید است به زودی شاهد ریشه کنی جهانی این بیماری باشیم.
با اجرای برنامه توسعه ایمن سازی در کشورمان از سال ۱۳۶۳، پوشش واکسیناسیون کودکان به سرعت افزایش یافت و طی ۲۰ سال اخیر همواره بیش ۹۵درصد و مورد تایید سازمان جهانی بهداشت بوده است. اجرای برنامه های واکسیناسیون تکمیلی فلج اطفال از سال ۱۳۷۳ باعث شد کشورمان از بیماری خطرناک فلج اطفال پاک شود و از سال ۱۳۷۹ که آخرین مورد بیماری شناسایی شد تاکنون، هیچ مورد دیگری از بیماری در ایران شناسایی نشده است. به دلیل همجواری کشورمان با ۲ کشوری که هنوز بیماری در آنها وجود دارد (افغانستان و پاکستان) تمام کودکان زیر ۵ سال در مناطق پرخطر کشور به خصوص در جنوب شرقی، هر سال در ۲ نوبت به فاصله یک ماه تحت واکسیناسیون تکمیلی قرار می گیرند.
در هر سال، کمی بیش از یک میلیون کودک زیر ۵ سال در این عملیات واکسینه می شوند تا بالاترین سطح ایمنی در آنها ایجاد شود و مانع برگشت مجدد بیماری به کشور شویم.
از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون، بیش از ۱۰ میلیارد دوز واکسن خوراکی فلج اطفال برای ۵/۲میلیارد کودک در سطح جهان تجویز شده و برآورد سازمان جهانی بهداشت پیشگیری از ابتلای ۱۰ میلیون مورد فلج طی ۲۰ سال اخیر بوده است. ارتقای پوشش واکسیناسیون جاری نیز از دیگر معضل های مراحل انتهایی ریشه کنی فلج اطفال است. هرچند برای رسیدن به این مرحله در کشورهای درحال توسعه، معمولا بر عملیات واکسیناسیون تکمیلی فلج اطفال تاکید می شد اما دستیابی به ریشه کنی بدون ایمن سازی باکیفیت و حداکثر پوشش میسر نخواهدشد. در حال حاضر مثلا در کشور های افغانستان یا پاکستان، پوشش نوبت سوم واکسن فلج اطفال در سطح کشوری حدود ۸۰درصد و در سطح شهرستانی بسیار کمتر از این است. ناآرامی و جنگ های داخلی از مشکلات مهم در پوشش واکسیناسیون کامل (جاری یا عملیات تکمیلی) در کشورهایی است که هنوز بیماری در آنها بومی است.
در حالی که کشور سوریه سال ها عاری از بیماری بود، به دلیل گسترش ناآرامی ها و مشکلات در عرضه خدمات واکسیناسیون در سال های ۱۳ ۲۰۱۲، طغیان بیماری فلج اطفال با ۲۳ مورد در این کشور در سال ۲۰۱۳ ایجاد شد. مثال دیگر کشور سومالی است که در سال ۲۰۱۳ دچار طغیان بزرگ بیماری با ۱۸۳ مورد شد. تداوم ناامنی در پاکستان و افغانستان نیز از علل تداوم چرخش ویروس وحشی فلج اطفال در این کشورهاست. طبیعتا در مناطقی که عرضه خدمات بهداشتی به دلیل اینگونه مسائل دچار مشکل می شود، زمینه ورود مجدد ویروس و در نهایت به تعویق افتادن ریشه کنی بیماری فراهم می شود. مشکل دیگر در کشورهایی که فقط از واکسن تزریقی فلج اطفال استفاده می کنند، وجودنداشتن ایمنی مخاطی است بنابراین امکان گردش بدون علامت ویروس وحشی فراهم می شود.
این اتفاق در سال ۲۰۱۳ در اسرائیل افتاد و چند نوع ویروس وحشی فلج اطفال از فاضلاب ها به دست آمد در حالی که هیچ بیماری شناسایی نشد. همین اتفاق می تواند در کشورهای اروپایی و سایر کشورهای مشابه دیگر رخ دهد و در گروه های کوچکی از کودکان این مناطق که فاقد ایمنی لازم باشند، باعث بروز بیماری و گردش مجدد ویروس وحشی شود. این تهدید باعث تصمیم گیری در خصوص تغییر برنامه واکسیناسیون و استفاده از نوع خوراکی در کنار نوع تزریقی یا سیاست تقویت نظام مراقبت و شناسایی سریع موارد بیماری شده است.
تجربه ریشه کنی آبله نشان داد مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی می توانند ناخواسته منشاء انتشار مجدد ویروس فلج اطفال بعد از اعلام ریشه کنی جهانی فلج اطفال و قطع واکسیناسیون باشند. به همین منظور راهبرد مهار آزمایشگاهی فلج اطفال در حال اجراست که طی آن تمام مراکز آزمایشگاهی که ممکن است نمونه های بالقوه آلوده به ویروس (مانند فاضلاب یا نمونه مدفوع) را در فریزر نگهداری کنند، شناسایی می شوند و برای مراحل انتهایی ریشه کنی قابلیت نظارت و پیگیری وجود داشته باشد.