برای درک تسلط مقتدرانه ی هیجانها برذهن خردورز _ و اینکه چرا احساسات و منطق تا این حد با هم در می افتند _ نحوه ی تکامل مغز را بررسی می کنیم. اندازه ی مغز که از حدود 1350گرم یاخته ی عصبی و مایع سلولی تشکیل می شود، تقریبا" سه برابر مغز بستگان نزدیک او در زنجیره ی تکامل ، یعنی نخستی های غیر انسان است.در طول میلیونها سال تکامل ،مغز از پایین به سمت بالا تکامل یافته و مراکز بالاتر آن از بسط و تفصیل قسمتهای پایین تر و کهن تر به وجودآمده اند.رشد مغز در جنین انسان تقریبا" همین مسیر تکاملی را طی می کند.
ابتدایی ترین بخش مغز در تمام گونه هایی که سیستم عصبی شان، سیستمی حداقلی نیست؛ساقه ی مغز است که قسمت فوقانی نخاع شوکی را احاطه کرده است. این ریشه ی مغز ، اعمال حیاتی ابتدایی مانند تنفس و سوخت و ساز اندام های دیگر بدن را تنظیم می کند و کنترل واکنش ها و حرکات قالبی را بر عهده دارد.نمی توان گفت که این مغز ابتدایی، فکر می کند یا قدرت یادگیری دارد،بلکه بیشتر مجموعه ای از تنظیم کننده های از قبل برنامه ریزی شده است که بدن را آن گونه که باید به حرکت وامی دارد و به گونه ای واکنش نشان می دهد که ادامه ی حیات را ممکن سازد.
در عصر خزندگان این مغز حاکمیت داشت : ماری را مجسم کنید که به نشانه ی تهدید به حمله فش فش می کند.از ابتدایی ترین ساختار های مغز، یعنی ساقه ی مغز، مراکز هیجانی سر بر آوردند.میلیونها سال بعد در طی دوران تکامل،از این قسمت های هیجانی ، مغز متفکر یا " قشر تازه ی مخ پدید آمد ، یعنی پوسته ی بزرگی متشکل از بافتهایی در هم پیچیده که لایه هی فوقانی مغز را تشکیل می دهند.این واقعیت که مغز متفکر از مغز هیجانی به وجود آمده است ،رابطه ی میان فکر و احساس را آشکارتر می سازد ، به این صورت که خیلی پیش از آنکه مغز منطقی پدید آید ، مغز هیجانی وجود داشته است.
منشاء قدیمی ترین زندگی هیجانی ما به حس بویایی یا به بیان دقیق تر به قطعه ی بویایی باز می گردد.یعنی به یاخته هایی که بو را می گیرند و تجزیه و تحلیل می کنند.هر موجود زنده ای اعم از اینکه قابل خوردن ، سمی ، جفت جنسی ،طعمه یا شکارچی باشد، نشانه ی مولکولی متمایزی دارد که باد می تواند آنرا انتقال دهد.در زمان های نخستین ، حس بویایی جایگاه حس درجه ی اول را برای ادامه ی حیات به خود اختصاص داده بود.
تکامل مراکز قدیمی هیجانی از قطعه ی بویایی شروع شد و این مراکز در نهایت به قدری بزرگ شدند که قسمت فوقانی مغز را احاطه کردند.در مراحل اولیه ،مرکز بویایی از لایه های عصبی باریکی تشکیل می شد که برای تجزیه و تحلیل بو به کار برده می شدند.یک لایه از این یاخته ها،آنچه را که فرد بوییده بود می گرفت و به دسته های مختلف طبقه بندی می کرد.خوردنی یا سمی،جفت جنسی، دشمن یا طعمه.
لایه ی دوم یاخته ها از طریق سیستم عصبی، پیام های بازتابی را ارسال می کرد تا به بدن دستور لازم را بدهد: گاز گرفتن ، از دهان بیرون ریختن، نزدیک شدن، گریختن، تعقیب کردن و شکار. با پدید آمدن اولین پستانداران، لایه های جدید و اصلی مغز هیجانی به وجود آمدند.این لایه ها که ساقه ی مغز را در بر گرفته اند، به نانی حلقوی شباهت دارند که ته آن را گاز زده باشند ؛یعنی جایی که ساقه ی مغز میان آن قرار گرفته است.از آنجا که این قسمت مغز به دور ساقه ی مغز حلقه زده و آنرا در میان گرفته است ، به آن " دستگاه لیمبیک "[3]یا کناری می گویند. که ریشه ی لغوی آن (limbus) به معنای حلقه است. این محدوده ی عصبی جدید ، هیجانهای مناسب را به مجموعه ی مغز اضافه کرد.[4]
در مواقعی که اسیر اشتیاق یا غضب یا سراپا غرق عشق یا ترس و وحشت می شویم،در واقع دستگاه لیمبیک است که ما را در چنگال خود دارد.دستگاه لیمبیک پس از شکل گرفتن، پالایش دو ابزار قدرتمند دیگر یعنی یادگیری و حافظه را بر عهده گرفت.این پیشرفتهای انقلابی به حیوان اجازه داد دست به انتخاب های هوشمندانه تری بزندو پاسخ هایش را برای انطباق با مقتضیات متغیر اصلاح کند تا آنکه از واکنش های ثابت و خودکار فراتر برود: اگر خوردن غذایی موجب بیماری او می شد ،دفعه ی بعد از خوردن آن اجتناب می کرد.تصمیم هایی از قبیل اینکه چه باید خورد و چه چیز را باید پس زد،هنوز عمدتا" از طریق بو مشخص می گشت ؛ دیگر ارتباط میان پیاز بویایی و دستگاه لیمبیک ،وظیفه ی تمایز گذاشتن میان انواع بو ها و تشخیص آنها را بر عهده گرفت و با مقایسه ی بوهای حاضر با بو های گذشته ،مواد غذایی خوب را از بد متمایز می ساخت.این کار از طریق مغز بویایی[5] انجام می گرفت که بخشی از شبکه ی عصبی لیمبیک و پایه ی اولیه ی قشر تازه ی مخ یعنی مغز متفکر بود.