معمولا هر کسی بهترین سالهای عمر خود را در گذشته می بیند و بر این باور است که بهترین ایام زندگیش در گذشته باقی مانده است اما جالب است که بدانیم این قضاوت تقریبا در مورد اکثر آدم ها صرف نظر از سن و سالشان وجود دارد یعنی چه فرد در دهه 70 و 80 عمرش باشد و چه در دهه 30، فکر می کند بهترین اوقاتش در سالهای قبل بوده است. ازیکل امانوئل1، پزشک و زیست شناس 75 ساله در این زمینه می نویسد که تنها 18 سال طلایی را در گذشته داشته و امیدوار است که در سال های پیش رو نیز پیوسته مشغول کار باشد فارغ از اینکه این کارها تا چه حد اهمیت داشته باشند.
اما سوال اصلی این است که واقعا بهترین سن و سال ما چه زمانی است؟ در چه سنی، قوا و توانایی انسان در بالاترین درجه ظهور خود است؟ آیا زمانی وجود دارد که نیرو، استعداد و توانایی ذهنی و جسمی ما در نقطه اوج خود قرار داشته باشد؟
پاسخ به این سوال یک کلمه است: "بستگی دارد". به بیانی دیگر اینکه در چه سن و سالی قوای ذهنی ما در اوج قرار دارد بستگی به این دارد که کدام توانایی را در نظر گرفته باشیم. تحقیقی که اخیرا (دسامبر 2014) در مجله علم روان شناختی2، توسط جاشوآ هارتشورن3 از دانشگاه MIT و لورا جرمین4 از دانشگاه هاروارد منتشر شده است به بررسی انواع توانایی های ذهنی انسان در دهه های مختلف زندگی افراد می پردازد. این محققان حدود 2450 نفر از مردم کشور امریکا از سنین و موقعیت جغرافیایی مختلف را در 15 زمینه مختلف از توانایی های ذهنی از طریق آزمون های حساب و ریاضی، تکمیل تصاویر، آزمون لغت و درک مطلب و حافظه فضایی و غیره مورد مطالعه قرار دادند.
این پژوهشگران دریافتند که بسیاری از مهارت ها و توانایی های ذهنی و شناختی انسان معمولا مابین 18 تا 30 سالگی در اوج خود قرار می گیرد. اما دست کم چهار دسته از مهارت ها شامل لغت، ریاضی، معلومات عمومی و درک مطلب تا قبل از سنین پنجاه سالگی به بالاترین درجه شکوفایی نمی رسند. به عقیده محققان، تنها در سنین بعد از میان سالی است که ذهن انسان قادر به درک همه جوانب مختلف یک موضوع و دید همه جانبه نسبت به اتفاقات اطراف خود است زیرا این توانایی ذهنی، به تجربه و دانشی نیاز دارد که در طول یک عمر به دست می آید.
نمودار (1) سنجش توانایی ذهنی انسان در سنین مختلف
در نمودار (1) نشان داده می شود که مثلا حافظه فضایی، حافظه عددی و حافظه تصویری در سنین جوانی در اوج خود قرار دارد اما توانایی در واژه شناسی، معلومات عمومی، درک مطلب و حساب در میان سالی در بالاترین درجه شکوفایی قرار می گیرد. نمودار (2) نیز به روش دیگری نشان می دهد که توانایی ذهن انسان در بازشناسی تصویری و حافظه عددی به مرور بعد از جوانی کم و کم تر می شود در عوض مهارت بازشناسی لغوی، محاسبه، درک مطلب و اطلاعات عمومی انسان در سنین میان سالی اوج می گیرد. اما این نمودار به خوبی نشان می دهد که به هر حال قوای ذهنی انسان با افزایش سن و بعد از عبور از سنین میان سالی در همه زمینه ها افت می کند منتها هر کدام از توانایی ها ذهنی، با آهنگی مخصوص به خود کاهش می یابند در برخی از موارد افول قوای انسان سریع است و در برخی موارد، قابلیت های ذهنی انسان تا سالمندی ادامه می یابد.
نمودار (2) سیر تغییرات قوای ذهنی انسان در طول حیات
در تحقیق دیگری که از حدود 10 هزار شرکت کننده در آزمون های سایت TestMyBrain.org به عمل آمده است پژوهشگران دریافته اند که شرکت کنندگان مسن تر، عملکرد به مراتب بهتری در آزمون لغت شناسی نسبت به جوانان داشته اند. اما جوانان به طور کلی در آزمون های حافظه بهتر عمل کرده اند. جالب تر اینکه کسانی که دقیقا در سن 47 سالگی بوده اند بهترین عملکرد را در آزمون "چشم دریچه ی ذهن" داشتند در این آزمون از شرکت کنندگان خواسته می شد که احساسات افراد را تنها با نگاه کردن به چشم های آنها تفسیر کنند (نمودار (3)).
نمودار (3) عملکرد ذهنی در سنین مختلف
در یک نتیجه گیری کلی از نتایج این پژوهش ها شاید بتوان گفت که جوانان در آزمون های حافظه محور، به مراتب عملکرد بهتری از افراد میان سال و مسن دارند در حالی که در آزمون هایی که نیاز به دانش و بینش عمیق و همه جانبه برای تفسیر یک موقعیت وجود دارد، افراد میان سال و مسن عملکرد بهتری دارند. شاید بتوان گفت که افراد بعد از سن میان سالی به سبب تجارب و دانشی که در طول یک عمر زندگی و دست و پنجه نرم کردن با مسائل واقعی به دست آورده اند، در درک مطلب و شناخت احساسات، توانایی به مراتب بالاتری نسبت به جوانان دارند.
بنابراین شاید بتوان ادعا کرد که به راستی هیچ سن و سالی مشخصی وجود ندارد که هوش و قوای ذهنی انسان در آن سن خاص در بالاترین میزان خود باشد، بلکه ذهن انسان از توانایی های مختلفی تشکیل شده است که هر یک از این توانایی ها در سنین مختلف و مراحل متفاوتی از عمر انسان، به نقطه شکوفایی خود می رسند بنابراین مهم نیست هم اکنون چند ساله هستید جوان یا سالمند، مهم این است که می توانید هم چنان به قوای ذهنی خود باور داشته باشید.