شروع بازی را می توان به گذشته های دور، حتی از بدو پیدایش انسان نسبت داد. در حقیقت بازی جزئی از زندگی انسان از بدو تولد تا زمان مرگ است. انسان از نظر فیزیولوژیکی نیاز به جنبش و حرکت دارد و بازی جزء مهم این جنبش و حرکت است. انسان برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیاز به تفکر دارد و بازی خمیرمایه تفکر است.
در ابتدا بازیچه بشر، مواد و اشیاء خام و طبیعی به دست آمده از طبیعت بود. قطعه ای سنگ، به دست گرفتن آن، حرکت دادن آن و سرانجام غلتاندن یا پرتاب آن همه نوعی بازی محسوب می شد. رشد ذهنی یا اجتماعی انسان و تسلط پیش رونده او بر طبیعت، امکان دست کاری در اشیاء طبیعی را به وجود آورد و از این زمان اشیاء به خواست انسان تغییر شکل دادند تا بتوانند اندیشه او را در شکل دهی به بازی غنای بیشتری بخشند و روح او را راضی تر گردانند. از این زمان ها آثاری در دست است. حجاری های روی دیواره غارها و تشابه آن ها با مواد مورد نیاز بازی به برداشت مـا از قـدمـت بازی ارزشی بیشتر خواهد بخشید.
تعریف بازی
هر نوع ورزش یا فعالیتی که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام گیرد، بازی نامیده می شود. مربیان ورزشی از بازی تلقی جامع تری دارند. آن ها معتقدند که «بازی، عبارت است از آن نوع فعالیتی که با میل و اختیار در اوقات فراغت انجام می شود.» برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را تنها وسیله ای برای صرف انرژی مازاد بدن می دانستند، کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به کار می گیرند و بازی را بخشی از زندگی عادی خویش به حساب می آورند، ولی نباید فراموش کرد که در این نوع فعالیت ها کودک به هیچ وجه خود را مجبور به انجام آن احساس نمی کند و از آن لذت می برد.
در فرهنگ نامه «و بستر» بازی به صورت های ذیل تعریف شده است:
الف) حرکت، جنبش و فعالیت به مثابه حرکت عضلات.
ب) آزادی یا محدوده ای برای حرکت یا جنبش.
ج) فعالیت یا تمرین برای سرگرمی، تفریح یا ورزش.
فواید بازی
بازی فواید بسیار دارد که می توان آن ها را به اختصار در سه بخش بیان کرد.
۱) جسمانی
۲) عقلانی
۳) اجتماعی و عاطفی
فعالیت های دسته جمعی در بازی ها به کودکان کمک می کند تا به بیان احساسات و مکنونات قلبی که از روح لطیف و بی آلایش آن ها سرچشمه می گیرد، بپردازند. هیجانات، کمبودها و ترس های خود را از دل بیرون بریزند و به فراموشی بسپارند. کودکی که به هنگام بازی قایم باشک، برای یافتن دیگران حتی به بیغوله های تاریک سر می کشد و در مکان ها و زیر سقف های متروکه تنها به جستجو می پردازد در واقع به طور غیرمستقیم ترس های موهومه کودکانه را از تاریکی و تنهایی، از وجود خود دور می سازد. کودکان قادر نیستند که آنچه را احساس می کنند به طور روشن و واضح بیان کنند. ترتیب دادن بازی های نمایشی و همچنین استفاده کودکان از ابزار و وسایل بازی های فردی در بیان احساسات و افزایش خزانه لغات و مفاهیم کلمات آن ها را کمک خواهد کرد.پژوهش های روانشناسی و تعلیم و تربیتی نشان می دهد که آغاز رشد آفرینندگی و ایجادگری در کودکان در سنین آمادگی پیش از دبستان است. در این سن، فعالیت کودک نسبت به دوران خردسالیش، تغییر می یابد و روابط جدیدی میان تفکر و عمل وی پدید می گردد.
بازی، عمده ترین شکل فعالیت کودک و مناسب ترین آن برای بروز و رشد استعداد ایجادگری او به شمار می رود. بازی در کودک تحول ایجاد می کند. بازی نقش بزرگی در زندگی و رشد کودک دارد. ضمن بازی بسیاری از خصوصیات مثبت آنان پرورش می یابد. اخذ نتایج تربیتی مطلوب از بازی به میزان زیادی وابسته به کاردانی مربی و آموزگار، آشنایی او با حیات و خصوصیات سنی و خود ویژگی های خردسالان، رهبری صحیح و مطابق با اسلوب بازی های گوناگونست.
تأمین خوشبختی کودکان، وظیفه ای مقدس و شریف برای انجام این وظیفه است. برای این کار باید قبل از هرچیز در دبستان ها، همه گونه شرایط رشد و پرورش کودک فراهم شود، باید کودکان را گرامی داشت، به آن ها توجه کامل کرد، عاقلانه و ماهرانه در تعلیم و تربیتشان کوشید.لذا در راستای تقویت مهارت خواندن و رفع اختلالات یادگیری دانش آموزان بازی های آموزشی برای پایه های اول، دوم و سوم دبستان پیشنهاد می شود.
پایه اول طریقه گروه بندی
بازی با توپ
ابتدا افراد به صورت حلقه ای می ایستند و با روش های مختلف گروه بندی می شوند مانند روش زیر:
افراد با توجه به نام خانوادگی خود با اولین حرف آن یک اسم برای خود انتخاب کرده و با صدا کردن آن اسم باید توپ را به طرف آن پرتاب کنند. مثلاً در دور اول اسم میوه و در دور دوم اسم حیوان و... در هر دوره افراد با توجه به تعداد گروه ها بیرون آمده و تشکیل گروه می دهند.
بازی
ابتدا افراد پشت به پشت هم روی صندلی می نشینند.
به افراد بدون آنکه پشت سری آن متوجه شود اشیاء مختلف را داده مانند (عدد، ستاره، دکمه، حیوان،....)
هر یک از افراد به نوبت اشیا یا ابزاری که در دست دارد برای پشت سری خود توصیف می کند به صورت مشاهده و نه استنباطی، طرف دیگر شکل آن را به طوری که می شنود روی کاغذ ترسیم کرده و به عکس. مثلاً شکل دکمه. دایره ای است که روی آن برجستگی دارد و در زیر آن سوراخی کوچک دارد و برای پوشش به کار می رود.
در پایان کار، افراد شکل های کشیده شده و اشیا را به هم نشان می دهند.
افراد به هم توضیح می دهند که اگر به گونه ای دیگر توضیح می داد، شاید متوجه آن می شد،
نتیجه گیری از این بازی
دقت نظر، همکاری گروهی دو نفره، تفکر، تقویت مهارت دست برای نقاشی کردن، اعتماد به نفس، شهامت گفتن، تجسم خیالی
افراد در گروه های خود نشسته و درباره اشیا با هم صحبت کرده و جنس آنها را مشخص می کنند. مثلاً کدام یک نرم و کدام زبر و کدام یک از آنها جذب آهن ربا می شوند و...
کار عملی
۱) مرحله (۱)
ابتدا دو ورقه سفید را به دو قسمت مساوی تقسیم می کنیم.
روی یکی از ورقه ها تصاویر جانوران یا اشیا را می کشیم و روی یکی دیگر حروف الفبا یا اعدادی را می نویسیم و به تعداد گروه ها تکثیر می کنیم.
نکته: اگر از حروف الفبا استفاده می کنیم باید حروفی را انتخاب کنیم که در آن حیوان یا شی به کار رفته باشد. مثلاً (د: سبد)
به هر گروه یک برگه از تصویرها ویک برگه از اعداد یا حروف الفبا را می دهیم.
در ابتدا افراد باید این برگه ها را قیچی کرده و به صورت کارت دربیاورند.
افراد باید فکر بکنند که کدام یک از این اعداد یا حروف مربوط به تصاویر است و طوری آنها را ارتباط بدهند که درآخر هیچ حرف وهیچ تصویر اضافی نیاید.
هر تصویری باید یک حرف یا عدد را داشته باشد و به صورت زوج دو تا دو تا باشند.
تصاویر و حروف یا اعداد را به صورت پشت به پشت به هم می چسبانند به طوری که مثلاً تصویر سبد در یک طرف کارت باشد و حرف (ب) در پشت آن در طرف دیگر باشد.
۲) مرحله (۲)
کارت ها را روی هم گذاشته به صورتی که تصویرها رو باشد و اعداد یا حروف در زیر باشد.
هر یک از افراد گروه به ترتیب باید یکی از کارتها را بردارد به طوری که عدد یا حرف زیرآن را نه خود فرد و نه دیگر اعضای گروه ببینند.
آن فرد باید حدس بزند که در زیر این تصویر چه عدد یا حرفی می تواند باشد اگر حدس آن درست بود کارت را برای خود نگه می دارد و اگر اشتباه بود کارت را در زیر کارت های دیگر می گذارد.
بعد از دور اول در دور دوم این کار تکرار می شود و اگر در دور بعد (دور دوم) فردی نتوانست درست حدس بزند، دیگر اعضای گروه می توانند به او کمک کنند یا خود فرد انتخاب کند که چه کسی از گروه به او کمک کند.
در پایان مرحله ۲ هیچ کارتی روی میز نمی ماند و هر یک از اعضای گروه ۱ تا ۳ کارت دارند.
در راستای تقویت مهارت خواندن و رفع اختلالات یادگیری دانش آموزان پایه دوم بازی های آموزشی زیر پیشنهاد می شود:
ـ طریقه گروه بندی بازی با توپ
ابتدا افراد به صورت حلقه ای می ایستند و برای خود اعداد زوج یا اعداد فرد را انتخاب می کنند و باگفتن عدد مورد نظر توپ را پرتاب کرده و با توجه به تعداد گروهها افراد بیرون آمده و تشکیل گروه می دهند.
برای سهولت کار بهتر آن است که افراد کلمات رانوشته و به گردن خود آویزان کنند. این بازی را می توان با جمع اعداد ریاضی نیز انجام داد. مثلاً توپ دست عدد ۸ است و مربی عدد ۱۵ را می گوید عدد ۸ باید توپ را به عدد ۷ پرتاب کند.
برای سهولت کار بهتر آن است که افراد اعداد رانوشته و از گردن خود آویزان کنند.
بازی
ابتدا دو روزنامه دیواری تهیه کرده که در یکی از آنها محیط آلوده کشیده شده باشد و در دیگری محیط سرسبز رسم شده باشد.
هر یک از افراد یک جانور در محیط آلوده مثل موش و یک جانور درمحیط سرسبز مثل مرغابی تهیه کند.
پشت و رو کردن روزنامه ها و زدن آنها روی دیوار بدون اینکه کسی از افراد متوجه بشود.
افراد هر گروه بدون اطلاع از شکل روزنامه ها باید حیوانات را به دو دسته تقسیم و در زیر روزنامه ها بزنند
برگرداندن روزنامه ها بعد از آنکه افراد گروه حیوانات خود را در زیر هر روزنامه زدند.
قرار دادن و اصلاح کردن حیواناتی که به طور اشتباه قرارداده بودند در زیر روزنامه ها.
گذاشتن حیوانات توسط سرگروه های هر یک از گروه ها در جای مناسب و محل زندگی خود حیوانات.
نتیجه گیری کردن در گروه ها از انجام این فعالیت وتهیه گزارش از کار خود و دلیل آوردن و مطرح کردن سوالاتی از قبیل اینکه چرا سگ یا گربه در محیط آلوده زندگی می کند و پاسخ دادن به اینگونه سؤالات توسط گروه های دیگر
در پایان افراد گروه احساس خود را نسبت به انجام این فعالیت بیان بکنند.
در راستای تقویت مهارت خواندن و رفع اختلالات یادگیری دانش آموزان پایه سوم، بازی های آموزشی زیر پیشنهاد می شود:
پایه سوم
طریقه گروه بندی
ابتدا افراد به صورت حلقه ای می ایستند و به ترتیب می شمارند ۱... ۲... ۳... ۴ وقتی به شماره ۵ رسیدند آن فرد باید اسم یک حیوان دوزیست را نام ببرد، همینطور وقتی به عدد ۱۰... ۱۵... ۲۰ و... رسیدند تا پایان و در آخر تمام کسانی که نام یک حیوان دوزیست را مثال زدند، بیرون بیایند و تشکیل گروه دهند.
ـ دور اول: پستانداران
ـ دور دوم: پرندگان
ـ دور سوم: خزندگان
ـ دور چهارم: دوزیستان
ـ دور پنجم: ماهی ها
کاربرد
این بازی را می توان در انشانویسی نیز انجام داد که افراد کلماتی را به دلخواه بگویند و بعد از تشکیل گروه افراد کلمات خود را کنار هم گذاشته و جمله با مطلبی را بیان کنند.
۱) بازی(۱)
ابتدا افراد را به ۵ گروه تقسیم کرده و آنها را به پشت و به صورت حلقه ای قرار می دهیم.
ـ گردنبند حیوانات را که در ۵ گروه دوزیستان، پرندگان، خزندگان، پستانداران، ماهی ها از قبل آماده کرده ایم بدون اینکه افراد ببینند به گردن آنها از پشت آویزان می کنیم.
ـ بهتر آن است که به صورت پراکنده حیوانات مختلف را به افراد بدهیم.
ـ افراد باید با اشاره و بدون گفتن کوچکترین سخنی یکدیگر را راهنمایی کرده تا از حیوانی که در پشت گردن آن آویزان است، مطلع شود و هم گروهی خود را پیدا بکند.
ـ بعد از تشکیل گروه ها افراد هر گروه باید درباره جانداری که در دست دارند بحث کنند، مثل این که این جاندار در کجا زندگی می کند، پوشش بدن آن از چیست و...
ـ هرگروه حیوانات خود را روی تکه مقوایی چسبانده و زیر هر حیوان توضیحات لازم را می نویسد.
ـ در پایان کار، سرگروه هر گروه درباره حیوانات توضیح می دهد و بقیه گروه ها می توانند سوالات خود را مطرح بکنند.
مثلاً اینکه چرا خفاش و نهنگ که به ظاهر پرنده و ماهی به نظر می رسند، جزء دسته پستانداران هستند.
۲) بازی(۲)
ـ ابتدا افراد را گروه بندی می کنیم و به هر یک از اعضای گروه یک تکه کاغذ می دهیم.
ـ هر فرد از گروه بدون آنکه بغل دستی آن متوجه شود، یک عدد سه رقمی با دورقمی را می نویسد.
ـ بعد افراد هر گروه به ترتیب برای دیگر اعضای گروه خود عدد مورد نظر را به طور غیرمستقیم راهنمایی می کند تا بقیه افراد گروه به صورت فردی عدد را که باتوجه به توضیحات حدس می زنند یا در ذهن خود نگه می دارند.
ـ بعد از اتمام کار اعضای هر گروه به ترتیب عدد خود را رو کرده تا دیگر اعضای گروه متوجه بشوند.
مثلاً عدد ۸۷۲ عددی هستم سه رقمی که یکانم کوچکترین عدد زوج می باشد و دهگانم فقط بر یک و خودش بخش پذیر است و صدگانم زوج است.
ـ ممکن است بعضی از افراد گروه عدد مورد نظر را درست حدس نزده باشند در نتیجه به آن فرد می گویند که اگر به این صورت توصیف می کردی ما متوجه آن عدد می شدیم.
ـ در پایان کار افراد اعداد خود را در هر گروه از بزرگ به کوچک نوشته و اعداد زوج و فرد را جدا می کنند.
ـ بزرگترین یا مشکل ترین عدد را در هر گروه معین کرده و سرگروه ها برای دیگر گروه ها توضیح می دهند تا گروه های دیگر با مشورت هم آن عدد را حدس بزنند. پس از پایان بازی افراد می توانند درباره سئوالات زیر باهم بحث کنند:
ـ کجای این برنامه برای گروه ها جالب و جذاب بود؟
ـ مشکلاتی که در توصیف و بیان عدد داشتند چه بود؟
ـ چگونه باید اعداد را توصیف کنند که زودتر به جواب درست برسند؟
فهرست منابع:
۱ـ بازی‌های آموزشی، مقدم ـ مصطفی ـ ترکمان منوچهر ـ دفتر تحقیقات و برنامه‌ریزی کتابهای درسی ۱۳۶۹
۲ـ روانشناسی بازی، مهجور ـ سیامک رضا ۱۳۸۰