گفته می شود در سال تحصیلی آینده (94-93) باید شاهد تالیف کتاب های درسی جدید و تغییر در محتوای برخی از این متون باشیم. تغییرات کتاب های درسی همزمان با تحول در ساختار آموزش و پرورش از 3سال پیش به بهانه همسویی با سند تحول بنیادین حتی پیش از تصویب این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی آغاز و مقرر شد همه کتاب های درسی دانش آموزان نیز تا سال تحصیلی 98-97 تغییر کند. براساس آن تصمیم، تغییراتی شتابزده در مدارس سراسر کشور اجرا شد و انتقادات بسیاری را به همراه آورد. به اعتقاد کارشناسان، در 3سال اخیر تغییرات وسیعی در محتوای کتاب های درسی بدون رعایت استانداردها و بدون هیچ گونه نظارتی اعمال شده است. در پی آن، کتاب ها بدون طی مراحل آزمایشی و رفع اشکالات محتوایی در فاصله زمانی کوتاهی تالیف و بلافاصله تدریس آن ها توسط معلمانی که آموزش ندیده بودند آغاز شده است. مسئولان آموزش و پرورش البته در این زمینه نظر دیگری دارند و معتقدند تغییر در کتاب درسی لازم و به سود دانش آموزان است. آن ها همچنین معتقدند تغییرات در این کتاب ها با نظر و دیدگاه کارشناسان و استادان دانشگاهی صورت گرفته و این رویه تا تغییر همه کتاب های درسی ادامه خواهد داشت.
معاون پژوهشی وزیر آموزش و پرورش با بیان این که تا پیش از این در تولید کتاب های درسی نقشه جامع وجود نداشت، می گوید: در این سال ها افراد متخصص در شورای معارف می نشستند و زمان آموزش و محتوای درسی را مشخص می کردند. همچنین برای چند سال هر کتاب درسی را یک نفر می نوشت و به همین دلیل میان کتاب های درسی نوشته شده ارتباط مفهومی وجود نداشت و با گذشت سال ها مشکلات و کاستی های زیادی در کتاب های درسی به وجود آمده بود.
در دهه 80 سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش به این نتیجه رسید که باید برای همه محتواهای درسی یک نقشه وجود داشته باشد و براساس همین نتیجه گیری، برنامه درسی ملی تدوین شد و اکنون سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ملاک تولید کتاب های درسی است.» حجت الاسلام والمسلمین محی الدین بهرام محمدیان می افزاید: «در گذشته عمده برنامه های آموزش و پرورش بر اساس ترجمه از سایر کشورها بود و ما نقشه جامع علمی نداشتیم، اما اکنون نقشه جامع علمی کشور تدوین شده است.» به گفته وی، اکنون مبنای تغییر کتاب درسی، سند تحول و برنامه درسی ملی است و تولید کتاب های جدید التالیف یا فرایند تغییر در محتوا کاملاً بر اساس این سند انجام شده است، البته این بدان معنی نیست که در تالیف کتاب ها بر اساس سند تحول، صد درصد موفق بوده ایم. محمدیان با بیان این که برای سال تحصیلی جدید در پایه چهارم 3 کتاب و در پایه هشتم 5 کتاب جدید التالیف تدریس می شود تصریح می کند: «در پایه چهارم برای سال تحصیلی 94-93 کتاب های ریاضی، هدیه آسمانی و مطالعات اجتماعی جدید التالیف است و مابقی کتاب ها تغییرات کلی همسو با برنامه درسی ملی دارند. همچنین به فراخور تالیف کتاب های جدید پایه هفتم، کتاب های دروس زبان انگلیسی، عربی، تفکر و سبک زندگی، مطالعات اجتماعی و کار و فناوری پایه هشتم نیز جدید التالیف است و سایر کتاب های این پایه غنی سازی محتوایی می شود.»
معاون پژوهشی وزیر آموزش و پرورش با بیان این که تدوین کتاب های درسی با همفکری و مطالعات تطبیقی صورت می گیرد اظهار می کند: «نه دانشگاه و نه معلم با تجربه هیچ کدام به تنهایی قادر به تدوین کتاب های درسی مناسب نیستند، بلکه باید مجموعه ای از تخصص های بین بخشی در کنار هم و با تعامل به نگارش کتاب برای دانش آموزان اقدام کنند.»
معلمان آموزش می بینند
وی درباره آموزش کتاب های جدید التالیف پایه های چهارم و هشتم به معلمان می گوید: <آموزش معلمان کتاب های جدیدالتالیف به شکل حضوری و نیمه حضوری است، اما آموزش کتاب هایی که غنی سازی محتوایی می شوند، حضوری نیست و معلمان می توانند آموزش ها را به صورت غیرحضوری به شیوه مطالعاتی یا آموزش های مجازی فرا گیرند.>
از سوی دیگر کارشناسان آموزشی معتقدند برای تالیف کتاب های درسی یا تغییر در محتوای آن باید الزامات و قواعد خاصی را رعایت کرد و نکته مهم این است که کار تالیف به صورت مرحله به مرحله انجام شود و پس از گذراندن مراحل آزمایشی به صورت سراسری اجرا و عملیاتی شود. درواقع باید کتاب های جدید در سال اول در تعداد معدودی از مدارس به تدریس گذاشته شود. سپس ایرادها و اشکالات احتمالی آنها رفع و برای سال دوم در تعداد بیشتری از مدارس تدریس شود و در این مرحله نیز پس از بازنگری و رفع اشکالات و ایرادهای احتمالی و لحاظ کردن نظارت کارشناسان و معلمان، در سال سوم در مدارس سراسر کشور تدریس شود.
همچنین آموزش معلمان نیز در این تغییرات باید بسیار جدی گرفته شود، ولی این ضوابط در دوره گذشته در آموزش و پرورش زیر پا گذاشته شد. در این سال ها که شاهد ایجاد تغییرات در محتوای کتاب های درسی بودیم، این گونه نبود که معلمان پیش و پس از آغاز تغییرات یا همزمان با تدریس کتاب های جدید و اجرای سراسری تغییرات آموزش ببینند. همین عوامل باعث شد که مدارس کشور به مثابه آزمایشگاه دیده شوند.
معصومه ابراهیمی، معلم مقطع ابتدایی در انتقاد از کتاب های جدید التالیف می گوید: «وجود برخی اشتباهات تایپی گاهی موجب سردرگمی دانش آموز در فهم مساله می شود، همچنین حجم مطالب بخصوص درس ریاضی ابتدایی سنگین و به صورت نامناسب طبقه بندی شده و توضیحات آن نیز جامع و کامل نیست.» به گفته وی، تدریس کتاب های تازه تالیف باید ابتدا به صورت آزمایشی در یک نقطه از کشور انجام می شد و در صورت کسب نتیجه مثبت در سایر مناطق ادامه می یافت.
ابراهیمی با تاکید بر این که ناآگاهی والدین از روش های جدید تدریس موجب ناکارآمدی در مرور تمرین در خانه شده است، می افزاید: «تغییر کتاب ها بیشتر والدین و معلمان را دچار سردرگمی کرده و ناهماهنگی آموخته های والدین روند آموزشی صحیح را به کودکان مشکل کرده است.» وی تصریح می کند: «تغییرات کتاب ریاضی از سایر کتاب ها مشکل سازتر بوده، چرا که گاهی آنقدر پیچیده است که در یادگیری اختلال ایجاد می کند و ترکیب مباحث هندسی در پایین صفحه کتاب ریاضی با مطالب بالای کتاب ناهماهنگی مفهومی دارد.»
به گفته وی یکی از ایرادهای این طرح وزارت آموزش و پرورش، نادیده گرفتن تجارب معلمان و صاحب نظران در تدوین و تالیف کتاب های درسی است. این کارشناس آموزشی می گوید: «در تالیف کتب درسی باید تیمی متشکل از طراحان و برنامه ریزان آموزشی و درسی، کار شناسان حوزه های روانشناسی، فلسفه، جامعه شناسی و کار شناسان آشنا به همراه معلمان مجرب حضور داشته باشند، اما در حال حاضر علاوه بر معلمان، تعداد قابل توجهی از این متخصصان غایب هستند.»
ابراهیمی می گوید: «این کتاب ها بسیار سختگیرانه تدوین شده و دانش آموزان یادگرفته و یاد نگرفته از آن می گذرند و آموزگاران نیز راهی جز اتمام کتاب ندارند، به عنوان نمونه ساعات درسی بعضی دروس با حجم مطالب این کتاب ها هیچ تناسبی ندارد، به همین دلیل می توان گفت یکی از دلایل رونق گرفتن کلاس های خصوصی و فروش کتاب های کمک آموزشی نیز همین باشد، چرا که معلمان در بازه زمانی مدرسه نمی توانند مطالب را بخوبی ارائه کنند.»
در چند سال اخیر همه کارها در آموزش و پرورش با شتاب آمیخته بود، از تاسیس پایه ششم ابتدایی، تعطیلی پنجشنبه مدارس و... گرفته تا تالیف ویژه کتاب ها و با آغاز به کار دولت یازدهم این تغییرات و شتابزدگی در تصمیم ها، با انتقاد دکتر علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش روبه رو شد، به طوری که وی ایراد کتاب های تازه تالیف را ناشی از عجله در ت ولید آن دانست و به وجود غلط در کتاب های درسی نیز اعتراض کرد و قرار بر این شد که ترمز این حرکت شتابان کشیده شود و تالیف کتاب های تازه با طمانینه ادامه یابد.