بسیاری از ما داستان های زیادی در مورد نقش کنجکاوی در یادگیری شنیده ایم. در تاریخ علم، همواره افراد کنجکاو بوده اند که به کشف و اختراع پرداخته اند و چرخ دانش را به جلو هل داده اند. تحریک کنجکاوی یکی از ابزارهای تدریس به شمار می رود معلم ها به خوبی می دانند زمانی که دانش آموزان نسبت به موضوعی کنجاو می شوند، تمرکز و توجه آنها افزایش می یابد و تا یافتن پاسخ از پا نمی نشینند. اما به راستی کنجکاوی چیست؟ آیا کنجکاوی یک پدیده شناختی است و یا آثار مشخص عصبی نیز دارد؟
چاران رانگاتانات1 استاد روان شناسی دانشگاه کالیفرنیا یکی از محققینی است که بر روی مقوله کنجکاوی تحقیق می کند. او صحبتش را در مورد نشانه های مغزی کنجکاوی چنین آغاز می کند "حتی بهترین حافظه ها نیز نمی توانند تمام جزئیات را بعد از دو روز به خاطر آورند، اما چه چیز باعث می شود برخی از اطلاعات در مغز حک شوند در حالیکه بسیاری دیگر به سرعت فراموش می شوند و آثار مغزی خود را از دست می دهند؟" . برای پاسخ به این سوال، رانگاتا و همکارانش آزمایشی را روی 19 داوطلب انجام دادند. در این آزمایش محققان از آزمودنی ها می خواستند که 100 کارت را نگاه کنند که بر روی هر یک، سوالی نوشته شده بود. سپس از آن ها می خواستند سوالات را بر حسب میزان کنجکاوی شان در مورد پیدا کردن پاسخ، مرتب کنند. سپس از این افراد خواسته می شد در حالی که مغزشان توسط دستگاه MRI در حل اسکن شدن بود، به سوالات و پاسخ هایشان فکر کنند.
محققان در این آزمایش متوجه شدند که وقتی افراد به سوالاتی می رسیدند که کنجاوی شان تحریک می شد، فعالیت های مغزی آنان ناگهان افزایش می یافت. بخش هایی از مغز که مسئول تنظیم احساس لذت و پاداش بود فعالیت بیشتری را نشان می داد همچنین، فعالیت مغزی در بخش هیوکامپ2 که مسئول حافظه است، افزایش می یافت.
رانگاتانات بر این باور است که نیروی برانگیزاننده در مغز انسان، او را به سمت پیدا کردن پاسخ سوالات و ارضای حس کنجکاویش سوق می دهد این همان نیرویی است که با جستجو برای یافتن پاسخ، به مغز پاداش می دهد و در او احساس لذت ایجاد می کند. رانگاتا این حالت مغزی را با دریافت شکلات یا پول مقایسه می کند و می گوید مغز هنگام ارضای حس کنجکاوی مشابه دریافت پاداش، احساس خوب و لذت را تجربه می کند.
زمانی که این جریان مغزی فعال می شود، ماده شیمایی دوپامین3 در مغز آزاد می شود دوپامین نه تنها مراکز پاداش و لذت را در مغز فعال می کند بلکه نقش مهمی در ایجاد ارتباطات عصبی دخیل در یادگیری ایفا می کند. به عبارت دیگر مغز انسان در هنگام ارضای حس کنجکاوی، به خود پاداش می دهد و این پاداش، از سمت دیگر به یادگیری و ایجاد ارتباطات عصبی حافظه کمک می کند. در این آزمایش نیز وقتی این آزمودنی ها بعد از مدتی دوباره مورد آزمایش و اسکن مغزی قرار گرفتند، شواهد نشان داد افرادی که در مورد موضوعی کنجکاوی نشان داده بودند، پاسخ سوالات را بهتر به خاطر می آوردند و حافظه قوی تری داشتند.
کنجکاوی، حافظه را تقویت می کند
یک جنبه دیگر از آزمایش رانگاتانات و همکارانش بررسی تاثیر کنجکاوی بر یادگیری مطالب غیر مرتبط یا غیر جذاب بود. در این آزمایش پس از تحریک کنجکاوی آزمودنی ها به آنها چندین عکس از صورت افراد معمولی را نشان می دادند و بعد از مدتی میزان یادآوری این تصاویر را بررسی می کردند نتایج آزمایش نشان می داد افرادی که حس کنجاوی تحریک شده ای داشتند، بیشتر از افراد عادی، توانایی به خطر آوردن تصاویر دیگر را داشتند. این آزمایش ثابت کرد که وقتی حس کنجکاوی انسان برانگیخته می شود، قدرت حافظه به طور کلی افزایش می یاد و فرد قادر است نه تنها موضوع اصلی بلکه چندین موضوع فرعی و غیر مرتبط دیگر را نیز به خاطر بسپارد. در حالت عادی شاید شما هم چنین تجربه ای را داشته باشید مثلا وقتی با هیجان به دنبال کشف معمای یک فیلم پلیسی هستید، نه تنها بعدا داستان را به خاطر می آورید بلکه به طور شگفت انگیزی به یاد می آورید که هنگام تماشای فیلم، چه خورده اید یا بعد از تمام شدن آن دقیقا چه کرده اید.
به این ترتیب در زندگی روزمره وقتی در مورد یک مسئله کنجکاو می شویم حافظه ما نیز تحریک شده و قدرت به خاطر سپردن افزایش می یابد. این دقیقا همان تکنیکی است که وقتی در کلاس درس اجرا شود، معلم ها قادر خواهند بود با برانگیختن حس کنجکاوی دانش آموزان، تمام مطالب درسی را که در حالت عادی غیر جذاب و خسته کننده بوده اند، به دانش آموزان ارائه کنند و قدرت یادگیری آنها را افزایش دهند.