وقتی صحبت از نبوغ به میان می‌آید معمولا منظور ضریب هوشی فرد است که توسط آزمون هوش اندازه‌گیری شده اما این عددها چه معنایی دارند؟ بهره هوشی بالا معمولا به سه دسته تقسیم می‌شود:
باهوش: ضریب هوشی بالاتر از 140
نابغه: ضریب هوشی بالاتر از 160
نبوغ غیرقابل اندازه‌گیری: ضریب هوشی 200 یا بالاتر
آیا ضریب هوشی نابغه لزوماً بهتر از ضریب هوشی بالا یا متوسط است؟ آیا نابغه‌ها موفق‌تر از افرادی با ضریب هوشی پائین‌تر هستند؟ برخی متخصصان بر این باورند که موفقیت لزوماً ارتباط مستقیمی با ضریب هوشی ندارد و عوامل دیگری از جمله هوش هیجانی نقش به مراتب موثرتری از بهره هوش شناختی در موفقیت افراد بازی می‌کنند.
تفسیر عددی ضریب هوشی:
گفته می‌شود که میانگین ضریب هوشی 100 است بر این اساس، افراد با نمره هوشی بالاتر یا پائین‌تر از میانگین از نظر توانایی ذهنی دسته‌بندی می‌شوند:
1 تا 24: ناتوانایی ذهنی کامل
25 تا 39: ناتوانی ذهنی شدید
40 تا 54: ناتوانی ذهنی متوسط
55 تا 69: ناتوانی ذهنی خفیف
70 تا 84: ناتوانی ذهنی مرزی
85 تا 114: هوش متوسط
115 تا 129: باهوش
130 تا 144: نبوغ متوسط
145 تا 159: نبوغ بالا
160 تا 179: نبوغ استثنایی
180 و بالاتر: نبوغ کامل
68% از مردم در طیف میانه منحنی توزیع نرمال قرار می‌گیرند به این معنا که اکثریت جمعیت انسانی هوشی بین 85 تا 115 دارند.
معنای نمرات بهره هوشی:
برای درک مفهوم ضریب هوشی شاید لازم باشد ابتدا برخی اصطلاحات مهم و رایج را در این زمینه مورد بررسی قرار دهیم.
منحنی زنگوله‌ای: زمانی که نتایج آزمون‌های هوش و اعداد ضریب هوشی جمعیت را به طور گراف رسم می‌کنیم معمولا شکلی که درست می‌شود به شکل یک نمودار زنگوله‌ای است که به آن نمودار توزیع نرمال جمعیت نیز گفته می‌شود. به عبارت دیگر اکثریت جمعیت از نظر بهره هوشی در طیف وسط نمودار قرار می‌گیرند (حدود 70%) و افرادی با هوش بسیار پایین یا هوش بسیار بالا تنها بخش بسیار کوچک و کم تعدادی از جمعیت را تشکیل می‌دهند که در دو سر طیف توزیع جمعیتی نرمال قرار می‌گیرند.
میانگین: از مجموع نمرات تقسیم بر تعداد به دست می‌آید و به معنای حد وسط در نمرات بهره هوشی جمعیت است.
انحراف استاندارد: به معنای امکان اختلاف نتایج اندازه‌گیری نسبت به میانگین یک جمعیت است. انحراف استاندارد پائین به این معنا است که اکثریت افراد در جمعیت مورد مطالعه، نمرات نسبتا نزدیک به هم و یکسانی کسب کرده‌اند و انحراف استاندارد بالا به معنای اختلاف زیاد بین نمرات نمونه مورد بررسی با نمره میانگین است. در آزمون هوش انحراف استاندارد جمعیت‌های انسانی به طور معمول به اضافه یا منهای 15 است.
ضریب هوش چه چیزی را نشان می‌دهد؟
آنچه امروز به عنوان بهره هوشی شناخته می‌شود بر پایه تحقیقات روان‌شناس فرانسوی آلفرد بینه در اوایل قرن بیستم استوار شده است. بینه به دنبال راهی برای اندازه‌گیری قوای ذهنی کودکان بود تا بتواند کودکانی که از نظر توانایی ذهنی در وضعیت پائین‌تری بودند شناسایی کند و برنامه‌های آموزشی تقویتی برای آنها طراحی نماید. حاصل کار او به صورت آزمونی درآمد که بعدها توسط روان‌شناسان دیگر تکمیل شد و به عنوان آزمون‌های استاندارد هوش شناخته شد. نمره به دست آمده از این آزمون‌ها، بهره هوشی افراد را نشان می‌دهد که معمولا بر اساس تقسیم سن عقلی (نمره آزمون) بر سن تقویمی به دست می‌آید. در بزرگسالان این ضریب از طریق مقایسه نمره فرد در آزمون نسبت به میانگین نمرات جمعیت محاسبه می‌شود.
آزمون‌های هوش چه چیزی را اندازه می‌گیرند؟
آزمون‌های هوش به طور معمول بر مبنای اندازه‌گیری هوش شناختی، یعنی قوه استدلال، منطق، درک ریاضی، فهم الگوها و ارتباط بین مقولات مختلف ساخته شده‌اند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که آزمون‌های هوش، توان ذهنی ما را در تفکر منطقی و کشف الگوها و ارتباط بین اجزای تشکیل‌دهنده یک کل، اندازه می‌گیرند.
بهره هوشی در حال افزایش است
سابقا تصور می‌شد که هوش یک پدیده مادرزادی و غیرقابل تغییر است اما تحقیقات جیمز فلین نشان داد که هوش انسان‌ها نسل به نسل در حال افزایش است، به این پدیده، اثر فلین گفته می‌شود. بعد از دهه 30 قرن بیستم که آزمون‌های هوش به طور گسترده‌ای در جهان شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفتند به نظر می‌رسد که تغییرات بزرگی که ناشی از آموزش همگانی و رو به رو شدن با انواع آزمون‌های هوش در جوامع مختلف ایجاد شده است منجر به رشد تفکر انتزاعی، قدرت تحلیل و حل مسئله و استفاده گسترده‌تر از منطق شده است و در نتیجه میانگین هوش جمعیت‌های انسانی نسل اندر نسل در حال افزایش است.
سخن پایانی
نباید از خاطر دور کنیم که آزمون‌های هوش و نمرات و ضریب هوشی، تمام داستان ذهن انسان را بازگو نمی‌کنند آنها در نتیجه آزمودن توانایی‌های مشخصی از ذهن انسان طراحی شده‌اند و هوش همچنانکه نظریه‌پردازان مختلف نظریه‌های متفاوتی در مورد ماهیت آن ارائه کرده اند ممکن است پیچیده‌تر و گسترده‌تر از آن چیزی باشد که یک آزمون استاندارد هوش بتواند اندازه‌گیری نماید.